Kto smaruje, ten jedzie….
Powyższa prawda wydaje się oczywista, należy jednak pamiętać, że dopiero dobór oleju o właściwych parametrach i jego wymiana na czas gwarantuje nam długotrwałą i bezawaryjną pracę poszczególnych podzespołów pracujących w kąpieli olejowej. Czy każdy z nas o tym pamięta i odpowiednio dba o olejenie naszych aut?
W naszych terenówkach mamy sporo podzespołów wymagających stosowania odpowiednich olejów bądź smarów, możemy je podzielić na następujące grupy:
– silniki,
– skrzynie biegów (manualne i automatyczne),
– skrzynie rozdzielcze lub rozdzielczo-redukcyjne,
– mechanizmy różnicowe (w sztywnych mostach często połączone z łożyskami kół),
– krzyżaki, wielofrezy (wielokliny) wałów, przeguby.
Każda z w/w grup wymaga z reguły innych rodzajów olejów i smarów, zróżnicowanych dodatkowo w zależności od zaawansowania użytej technologii produkcji. Dodatkowo różnią się one zdecydowanie częstotliwością wymiany bądź uzupełniania powstających ubytków. Wszystkie oleje i smary oprócz podstawowej roli środka smarującego, spełniają również inne ważne funkcje – chłodzące, zmywające i uszczelniające. W dzisiejszym artykule postaram się przybliżyć problemy związane z olejami silnikowymi, w kolejnym pozostałe.
Zadania oleju silnikowego
Aby uzmysłowić sobie wagę problemu, należy poznać zadania oleju silnikowego. Smarowanie części trących jest zadaniem podstawowym, równie ważnym jest odprowadzania ciepła, powstającego w układzie korbowym-tłokowym silnika oraz w głowicy. Płyn chłodzący odprowadza ciepło z bloku silnika i jego głowicy, oraz pośrednio ze ścianek tłoka. Pozostałe elementy silnika, głównie części układu korbowego oraz elementy rozrządu (wałek rozrządu, trzonki zaworów), ścianki cylindrów oraz tłoki są chłodzone przez olej. Sam olej chłodzi korbowody i wał korbowy wraz z współpracującymi łożyskami i panewkami, bowiem kanały płynu chłodzącego znajdują się w ściankach bloku i głowicy silnika. Drugim równie ważną funkcją oleju silnikowego jest zmywanie i usuwanie powstałych zanieczyszczeń ze ścianek cylindrów i tłoków, w tym z szczelin, w których pracują pierścienie, oraz z panewek i łożysk układu korbowego. Zanieczyszczenia te są w głównej mierze efektem spalania się resztek oleju w komorach spalania cylindrów z powodu nieszczelności między tłokami i ściankami cylindrów, a zwłaszcza z powodu zużycia pierścieni zgarniających, mających za zadanie usuwanie oleju smarującego ścianki cylindrów. Kolejnym zadaniem oleju silnikowego jest jego zabezpieczanie przed korozją możliwe dzięki odpowiednim dodatkom w nim zawartym. Ostatnią, mniej znaną funkcją jest zmniejszanie szkodliwych dla podzespołów drgań powstających podczas pracy silnika. Dopiero znając wszystkie zadania, które ma do wykonania olej w silniku, możemy sobie uświadomić wagę doboru oleju i częstotliwość jego wymiany.
Parametry oleju
Przy dobieraniu oleju powinniśmy kierować się dwoma podstawowymi parametrami: lepkością i jakością:
1) Lepkość (gęstość) oleju jest miarą tarcia wewnętrznego oleju, charakteryzujący ją wskaźnik lepkości informuje, jak zmienia się lepkość oleju w stosunku do zmian temperatury otoczenia. Pisząc o niej, należy wytłumaczyć oznaczenia olejów silnikowych. Wielu z nas zastanawiało się nad znaczeniem opisu oleju, np. „10W-40”. Jest to tzw. klasyfikacja lepkościowa opracowana przez Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Samochodowych – SAE. Liczba znajdująca się przed literą „W” oznacza płynność w niskiej temperaturze. W polskich warunkach wartość ta powinna być mała, określa ona, jak niska może być temperatura otoczenia, przy której olej posiada jeszcze prawidłowe właściwości smarne. Oleje o symbolach: 0W, 5W 10W ułatwiają rozruch jednostki napędowej oraz sprawny i szybki dopływ oleju do wszystkich zakątków silnika, nawet w bardzo niskich temperaturach. Odwrotnie jest w przypadku cyfr, znajdujących się po myślniku, określają one lepkość oleju przy wysokiej temperaturze. Zastosowano tu analogiczną zasadę, im większą mamy liczbę, w tym wyższych temperaturach otoczenia może być stosowany dany olej. Oleje o oznaczeniu 40, 50 i 60 zapewniają zatem prawidłowe smarowanie silnika w odpowiednio wyższych temperaturach zewnętrznych. Prawidłowy dobór oleju do warunków termicznych ułatwia tabela:
2) Jakość oleju określa właściwości użytkowe oleju i jego przydatność do smarowania silników danego rodzaju. Dla pełnej oceny właściwości użytkowych oleju nie wystarczą tylko testy wykonane w laboratorium. Klasyfikacja jakościowa oparta jest w głównej mierze długotrwałych na testach silnikowych. Poszczególne własności oleju, np. odporność na utlenianie, własności antykorozyjne itp. sprawdzane są w określonych rodzajach silników. Klasyfikację jakościową olejów podzielono na dwie podstawowe grupy:
– grupę olejów S stosowanych w silnikach z zapłonem iskrowym (ZI), oznakowane
są następująco: SA, SB, SC, SD, SE, SF, SG, SH, SJ,
– grupę olejów C stosowanych w silników z zapłonem samoczynnym (ZS),
oznakowane są następująco: CA, CB, CC, CD, CE, CF.
Klasyfikacja i oznaczenia olejów silnikowych pozwalają prawidłowo dobrać odpowiedni olej do silnika naszego samochodu, dane oleju do naszego auta znajdziemy w instrukcji obsługi. Reasumując, im wyższa litera w alfabecie po literze S lub C w poszczególnych grupach oleju, tym nowocześniejszy jest silnik. Tak więc, olej o symbolu SA i SB ma zastosowanie do silników z zapłonem ZI skonstruowanych w latach 60-tych ubiegłego wieku, natomiast olej o symbolu SH i SJ stosuje się zazwyczaj do silników skonstruowanych po 2000 r. Zastosowanie oleju syntetycznego wyższej klasy (np. SH czy SJ), posiadającego wysokie właściwości myjące, do silnika z latach 60-tych lub 70-tych ubiegłego wieku może spowodować oderwanie istniejących nagarów, spadek szczelności i w efekcie nawet zatkanie kanałów olejowych. Olej oznakowany podwójnymi symbolami, np. SF/CD jest olejem uniwersalnym, można go stosować do silników benzynowych, jak i wysokoprężnych.
Rodzaje olejów
Obecnie wyróżniamy trzy rodzaje olejów silnikowych:
– mineralne,
– półsyntetyczne,
– syntetyczne.
Każdy z nich ma inne właściwości, oleje bazowe otrzymujemy podczas przeróbki ropy naftowej na dwa sposoby: w procesie destylacji, w jej wyniku uzyskujemy oleje mineralne, bądź w procesie skomplikowanej syntezy chemicznej, dzięki której powstają oleje syntetyczne. Dzięki odpowiedniemu zmieszaniu oleju mineralnego i syntetycznego uzyskujemy oleje półsyntetyczne. Oleje mineralne, dzięki wysokiej klasie lepkości tworzą najgrubszy film olejowy (smarny), oleje półsyntetyczne są pośrednimi, film jest nieco cieńszy, ale nadal odpowiednio zabezpiecza i uszczelnia silnik. Oleje syntetyczne zawierają najwięcej dodatków i tworzą najcieńszy film w smarowanych elementów wewnątrz silnika. Kierując się specyfikacją, możemy sprawdzić, jaki jest dany olej:
| Rodzaj oleju | Specyfikacja |
| Olej mineralny | 15W-40, 15W-50 |
| Olej półsyntetyczny | 10W-40 |
| Olej syntetyczny | 0W-30, 0W-40, 5W-30, 5W-40, 5W-50, 10W-60 |
Częstotliwość wymiany oleju silnikowego
Częstotliwość wymiany oleju jest dla niektórych kierowców kwestią dyskusyjną, nie ma jednak wątpliwości, że powinniśmy stosować się do wymogów gwarancyjnych producenta lub informacji ujętych w książce serwisowej. Przeważnie producenci stosują podwójne oznaczenie, czyli olej należy wymienić po osiągnięciu danej liczby przejechanych kilometrów (najczęściej 10 -15 tys. km) lub, gdy nie została ona osiągnięta, po upływie roku. Zazwyczaj jest to wystarczający okres by olej nie utracił swoich właściwości. W starszych silnikach producenci stosowali czasem limity 7-8 tys. km, dotyczy to najczęściej japońskich diesli z końca ubiegłego wieku. Należy jednak pamiętać, że na zwiększoną częstotliwość zmiany oleju może mieć wpływ charakter użytkowania auta, silnik pracujący w zapyleniu, pod dużym obciążeniem lub często odpalany musi wielokrotnie rozgrzewać olej do optymalnej temperatury, wpływa to ujemnie na trwałość oleju. Ja osobiście we wszystkich swoich autach wymieniam olej silnikowy co 10 tys. km mimo zalecanych przez producenta 15 tys. km. Wpływ na to ma charakter użytkowania aut oraz zapobieganie ewentualnym dolewkom oleju po stwierdzeniu jego ubytku. Należy również pamiętać o okresowej kontroli poziomu oleju w silniku, ja robię raz w miesiącu (co 2 tys. km) i przed każdą długą trasą. Większość obecnych samochodów z wielozaworowymi silnikami zużywa pewne ilości oleju w codziennej jeździe i przy długim interwale wymiany (niektórzy producenci dopuszczają 20-30 tys. km) obowiązkowo będziemy zmuszeni uzupełnić stan. Skontrolowanie poziomu oleju to łatwa czynność nie wymagająca żadnych szczególnych umiejętności. Należy wyjąć bagnet, przetrzeć jego końcówkę szmatką do sucha, a następnie ponownie włożyć do otworu i znów wyjąć. Na dolnej części bagnetu znajdziemy informację o dopuszczalnym zakresie poziomu oleju, jaki powinien znajdować się w silniku. Jeśli poziom oleju mieści się pomiędzy wartością minimalną a maksymalną, oznacza to że wszystko jest w porządku. Jeśli jednak poziom oleju sięga poniżej normy – musimy dolać oleju. Warto dodać, że kontrolując poziom oleju powinniśmy zwrócić uwagę na to, aby nasze auto stało na poziomej powierzchni, a nie np. na podjeździe czy wzniesieniu, dodatkowo najlepiej robić to po dłuższym postoju auta, mamy wtedy gwarancję, że cały olej spłynął do miski olejowej. Przy takim kontrolowaniu stanu oleju świecąca się kontrolka ciśnienia oleju oznacza jakąś nagłą awarię….. Przy zmianie oleju nie możemy zapomnieć o obowiązku wymiany filtra oleju i powietrza, tylko wymiana obu tych filtrów będzie gwarantować prawidłową pracę silnika.
Jak i gdzie wymieniać olej
Jeżeli zamierzamy sami wykonać tę czynność, to zachowajmy następującą procedurę. Wyłączmy silnik i załóżmy rękawiczki. Należy przygotujmy sobie naczynie, do którego spłynie przepracowany olej (najlepiej nie mniej niż 5 l). Podkładamy go pod miskę olejową w okolicy korka spustowego. Trudno polecić konkretny klucz do odkręcania korka, ponieważ jego kształty różnią się w zależności od modelu samochodu (oczkowy, imbus, gwiazdka). Podczas odkręcania korka dociskajmy go do miski olejowej, dopiero po całkowitym odkręceniu, usuwamy go szybkim ruchem. Pod korek warto podstawić lejek, dzięki czemu nieszczęśliwie spadający korek nie utonie on w naczyniu z olejem. Z reguły olej wycieka pod pewnym kątem. Aby uniknąć sprzątania, przytrzymajmy na początku naczynie jak najwyżej blisko spustu lub. Kiedy cały olej spłynie z silnika, naczynie z olejem podkładamy pod filtr oleju, który zlokalizowany jest w dolnej części bloku silnika. Do jego odkręcenia często potrzebny jest specjalny klucz (pełny filtr) lub po prostu odpowiednio duży klucz płaski (wkład filtra). Wraz z filtrem należy usunąć starą uszczelkę. Ze starego filtra usuwamy resztki oleju do naczynia. Miejsce jego mocowania dokładnie oczyszczamy, najlepiej bawełnianą ściereczką. Uszczelkę w nowym filtrze zwilżamy delikatnie nowym olejem. Filtr dokręcamy ręką, aż poczujemy, że stawia duży opór. Nie ma potrzeby dokręcania „na siłę”. W wypadku wkładu, należy go odpowiednio umiejscowić i dokręcić obudowę. Korek i spust oczyszczamy, po czym dokręcamy mocno. Przez otwór w pokrywie zaworów wlewamy nowy olej. Nie wlewamy od razu całego płynu, ale ok. ¾ przewidzianej ilości. Po 1-2 minutach sprawdzamy jego poziom oczyszczonym bagnetem. Jeśli na bagnecie poziom oleju znajduje się pomiędzy kreskami, dolewamy do pełnego stanu (zazwyczaj między stanem minimum a maksimum jest różnica około 0,7-1 litra). Uruchamiamy silnik i pozwalamy mu pracować kilkadziesiąt na wolnych obrotach. Po wyłączeniu i odczekaniu kilku minut ponownie sprawdzamy poziom oleju. Normalne jest, że jego poziom trochę spadnie, ponieważ część oleju wypełnia filtr i układ smarowania. Obowiązkowo sprawdzamy, czy w okolicach korka spustowego i filtra nie ma wycieków. Należy pamiętać, że nadmiar oleju jest również szkodliwy dla silnika, kończy się z reguły uszkodzeniem uszczelnień i wyciekami. Zużyty olej bezwzględnie należy oddać do punktu utylizacji, warto na odpowiedniej kartce umieszczonej pod maską odnotować datę wymiany, stan licznika i rodzaj oleju. Alternatywnym rozwiązaniem jest dokonanie wymiany oleju w wyspecjalizowanym zakładzie, z reguły cena usługi zawarta jest w cenie materiałów, często stosowana jest metoda odsysania oleju.
Większość powyższych informacji jest znana wielu kierowcom, mam jednak nadzieję, że przypomnienie ich pozwoli na uświadomienie sobie wagi problemu i dzięki temu uniknięciu poważniejszych problemów w Waszych autach.
Pozdrawiam terenowo.
Seba 4×4
Oznaczenie właściwości oleju
Kurek spustowy w misce olejowej