Coraz częściej przy zakupie auta stajemy przed dylematem, jaką skrzynię wybrać? Manualna skrzynię znamy, natomiast przed automatyczną mamy pewne obawy wynikające najczęściej z zasłyszanych opinii. Biorąc pod uwagę wygodę i dostępność aut z automatyczna skrzynią biegów, zarówno nowych jak i z drugiej ręki, warto rozważyć za i przeciw poszczególnych skrzyń.
Dyskusja na temat wyższości jednej skrzyni biegów nad drugą trwa od czasu, kiedy zastosowano pierwsze przekładnie automatyczne. Przez wiele lat powstało wiele mitów dotyczących głównie automatycznych skrzyń biegów. Producenci samochodów na przekór tym opiniom zdają się tym nie przejmować i nadal udoskonalają swoje konstrukcje. Zarówno w Polsce, jak i w całej Europie, samochody wyposażone z „automatem” wciąż stanowią mniejszość. Szacuje się, że stanowią one około 10% wszystkich aut poruszających się po naszych drogach. Tymczasem w Ameryce sytuacja jest odmienna, tam około 90% samochodów jest wyposażonych w automatyczną skrzynię biegów. Wynika to po części z faktu ceny benzyny, która zawsze była tam znacznie tańsza niż na Starym Kontynencie, a pojazdy z „automatem” wyposażone w duże silniki były stosunkowo paliwożerne.
Elementy składowe konwertera momentu (sprzęgła hydrokinetycznego)
Skrzynia biegów
Skrzynia biegów jest niezbędnym podzespołem w samochodzie, którego podstawowym zadaniem jest przekazywanie momentu napędowego wytwarzanego przez silnik na koła pojazdu, a zarazem zapewnienie odpowiedniego przełożenia umożliwiającego płynne poruszanie się pojazdu w zakresie obrotów eksploatacyjnych silnika.
Manualna skrzynia biegów
Obecnie jest najczęstszym rozwiązaniem stosowanym na naszym rynku w większości pojazdów samochodowych. Wybór przełożenia odbywa się tutaj ręcznie przez kierowcę. Skrzynia ta składa się z zespołu kół zębatych osadzonych na wałkach, z mechanizmu ich przesuwu umożliwiającym łączenie ze sobą odpowiedniej pary trybów realizujących wybrane przez kierowcę przełożenie. Skrzynia manualna składa się również z łożysk, na których osadzone są wałki oraz uszczelniacze zapobiegające wyciekaniu zawartego w skrzyni oleju. Aby zmiana biegów następowała w sposób płynny, koła zębate wyposażone są w synchronizatory i przesuwki, które wyrównują prędkości obrotowe zazębianych trybów. Zasadniczą różnicą pomiędzy manualną, a automatyczną skrzynią biegów jest sposób wyboru przełożenia, który w przypadku skrzyni manualnej dokonywany jest ręcznie i konieczne jest stosowanie sprzęgła uruchamianego odpowiednim pedałem. Kierowca przesuwając drążek zmiany biegów do odpowiedniej pozycji powoduje za pomocą układu dźwigni wybór odpowiedniego zsynchronizowanego sprzęgła które zazębiając się z odpowiednim kołem zębatym powoduje zmianę przełożenia.
Mechaniczna skrzynia biegów zblokowana z przekładnią główną i mechanizmem różnicowym
Automatyczna skrzynia biegów
Element układu przeniesienia napędu z silnika na koła (napędowe), gdzie zmiana przełożeń odbywa się automatycznie, bez ingerencji kierowcy. Moc z silnika przekazywana jest za pośrednictwem przekładni hydrokinetycznej na przekładnie planetarne odpowiadające za właściwe przełożenie w danym momencie. Do końca lat 80-tych automatyczne skrzynie były sterowane hydraulicznie (system zaworów po osiągnięciu odpowiedniego ciśnienia załączał za pośrednictwem hamulców taśmowych albo tarczkowych odpowiednią przekładnię planetarną). Obecnie za sterowanie odpowiada głównie elektronika, która umożliwia nie tylko automatyczną zmianę biegu, jak również jego ręczny wybór poprzez kierowcę (wybieramy bieg poprzez ręczne przesuwanie dźwigni albo naciskając przełączniki przy kierownicy) realizowany przez włączanie biegów „w górę” lub „w dół”. Najczęstsze (podstawowe) oznaczenie lewarka zmiany biegów to:
- P (parking, blokada skrzyni),
- R (wsteczny), N (luz),
- D (jazda w przód),
- Opcjonalnie 3, 2, 1 (w położeniach tych wyższe biegi są blokowane).
Skrzynia automatyczna pozwala na bardzo płynną jazdę, optymalizując przełożenie w stosunku do obrotów silnika. Dzięki temu pojazdy z taką skrzynią osiągają większe przebiegi – silnik jest mniej przeciążony. Jeżeli chcemy, by przekładnia automatyczna służyła nam długo i bezawaryjnie, to w większości aut pierwszej zmiany oleju należy dokonać po przejechaniu 60-100 tys. km, kolejne zmiany powinniśmy robić częściej, co 30-40 tys. km. Wynika to z konstrukcji skrzyni automatycznej, która powoduje, że bez jej wyjęcia trudno wymienić cały znajdujący się w niej olej. Przy wymianie metodą tradycyjną (grawitacyjnie po zdjęciu miski) wymieniane jest około 40-60% oleju. Reszta pozostaje w przewodach, chłodnicy, sterowniku, konwerterze. Tak więc, wymiana tradycyjna to dolanie nowego oleju i wymieszanie go z starym. Istnieje możliwość wykonania tzw. dynamicznej zmiany oleju, należy jednak zlecić jej wykonanie w warsztacie, który zajmuje się obsługą „automatów”, w tym wypadku wymieniamy cały olej (do wymiany potrzebujemy około 20% oleju „ponad stan”). Oczywiście wymianie oleju towarzyszyć musi wymiana filtra lub jego mycie (gdy zastosowany filtr to umożliwia). Ciekawostką jest sposób sprawdzania poziomu oleju w „automacie”, zawsze sprawdzamy go na uruchomionym i rozgrzanym silniku po powrocie z przejażdżki. Dźwignia biegów powinna być ustawiona w trybie P lub N i zaciągniętym hamulcem ręcznym. Poziom oleju na bagnecie powinien mieścić się między znacznikami MIN i MAX. Ważne jest, aby bagnet wprowadzany do skrzyni był bezwzględnie czysty, co uchroni skrzynię przed niebezpiecznymi zabrudzeniami. W przypadku sprawdzania poziomu oleju w automacie zawsze powinniśmy sprawdzić, czy jest on czysty i klarowny. Należy przestrzegać, aby wlewany olej ATF był zgodny ze specyfikacją producenta auta. Dla przykładu występują oleje dla skrzyń GM o specyfikacji Dexron, ( Dexron II ,III , VI, itd.), TypeA , SuffixA , dla Forda – Mercon ( MerconV , MerconSP) , dla Chryslera – ATF+ ( ATF+2, ATF+3, ATF +4 albo 9602), dla Hondy – ATF-Z1, dla Lexusa T ,T3 i T4, dla Nissana – Matic-D, Matic-J, Matic-K i inne. Zastosowanie złego oleju może skutkować zniszczeniem skrzyni. Rozróżnia się oleje smarujące do skrzyń automatycznych tradycyjnych, hydrokinetycznych, jak również do nowoczesnych przekładni automatycznych dwusprzęgłowych. W zależności od rodzaju skrzyni i sposobu wymiany potrzebujemy od kilku do kilkunastu litrów oleju (mój zabytkowy Ford potrzebuje aż 13,4 l oleju ATF klasy Dextron I). Pierwsze automatyczne skrzynie oferowano w Oldsmobilach w roku 1939.
Przekrój skrzyni automatycznej z widocznymi płytkami, przekładniami i konwertorem
Wady i zalety
Skrzynie automatyczne:
+ brak konieczności częstego operowania dźwignią zamiany biegów,
+ ułatwia prowadzenie pojazdu, gdyż kierowca w czasie jazdy nie musi koncentrować się na zmianie pozycji drążka,
+ brak pedału sprzęgła,
+ zwiększona koncentracja kierowcy w czasie jazdy, częsta zmiana biegów może być uciążliwa i rozpraszać uwagę (szczególnie istotne dla „młodych” kierowców”),
+ brak szarpnięć przy zmianie biegów,
+ łatwiejsze ruszanie pod górkę,
+ nie ma możliwości „zaduszenia” silnika,
+ tryby jazdy (normalny, ekonomiczny, sportowy),
+ komfort poruszania się po mieście, szczególnie w korkach.
– trudniejsza naprawa, automatyczna skrzynia biegów jest mechanizmem bardziej skomplikowanym niż popularny „manual”. W momencie awarii naprawa jest trudniejsza i droższa, dodatkowo w Polsce jest jeszcze niewielu sprawdzonych mechaników specjalizujących się w renowacji „automatów”,
– większe zużycie paliwa – starsze modele samochodów z automatyczną skrzynią biegów zużywają nieco więcej paliwa niż auta ze skrzynią manualną. Różnica ta maleje w nowszych autach.
– powiązanie z układem chłodzenia,
– brak możliwości odpalenia „na zaciąg”.
Wskaźnik wyboru przełożenia automatycznej skrzyni biegów (Ford T-bird z 1984 r)
Skrzynie manualne:
+ prostsza budowa i niższa masa,
+ mniejsza obsługowość,
+ niższa cena,
+ łatwiejsza naprawa,
+ niższe spalanie paliwa (przy poprawnym korzystaniu),
+ możliwość odpalenia „na zaciąg”.
– trudniejsze ruszanie,
– możliwość zaduszenia silnika,
– przerwy w dostarczaniu napędu przy zmianie biegów,
– konieczność zmieniania biegów,
– większy negatywny wpływ na żywotność silnika przy nieumiejętnym posługiwaniu się nią.
Podsumowanie
Najczęściej jako wada aut z automatyczną skrzynią biegów podawana jest jej awaryjność. Ile w tym prawdy? Zależy od modelu samochodu i skrzyni biegów oraz sposobu użytkowania. Nie wszystkie skrzynie się psują, nie wszystkie są awaryjne. Wiele konstrukcji jest naprawdę udanych i daje się naprawić poprzez wymianę elementów, wyjątek stanowią skrzynie DSG, gdzie ze względu na wysoki stopień skomplikowania zalecana jest wymiana całej skrzyni, a to kosztuje. „Automat” wymaga serwisowania i użytkowania zgodnego z zaleceniami producenta, z reguły skutkuje to osiągnięciem dużego przebiegu do naprawy głównej. Mało kto zdaje sobie sprawę, że nawet niedrożna chłodnica wpływa na stan „automatu”…. Różnice w porównaniu z „manualem” w spalaniu są coraz mniejsze, przyśpieszenia porównywalne, komfort jazdy większy. Użytkowałem kilka aut z „automatem”, zarówno 4×4 jak i szosowe, przyznaję, że taka skrzynia sprawdza się bardzo dobrze w terenie (bez ekstremalnych przepraw) i mieście, radzi sobie na trasie i trafia w mój gust. Są oczywiście auta, w których „automat” nieco przeciąga biegi, reaguje wolniej niż byśmy chcieli, po to są jednak jazdy próbne by ustalić czy nam to pasuje. Osobiście będę rozglądać się za kolejnym „automatem”, a potencjalnym użytkownikom życzę wybrania udanym modeli i zadowolenie z jazdy „automatem”. Automatyczne skrzynie biegów można podsumować przysłowiem: „Nie taki wilk straszny, jak go malują…”
Pozdrawiam terenowo.
Seba 4×4
Zdj. Przekrój skrzyni automatycznej z widocznymi płytkami, przekładniami i konwertorem
Źródło: https://www.e-autonaprawa.pl/artykuly/6756/wymiana-oleju-w-przekladniach-automatycznych.html
Zdj. Elementy składowe konwertera momentu (sprzęgła hydrokinetycznego)
Źródło: http://nextews.com/be073fc2/
Zdj. Mechaniczna skrzynia biegów zblokowana z przekładnią główną i mechanizmem różnicowym
Źródło: https://www.e-autonaprawa.pl/html/i/encyklopedia/skrz_bieg3.jpg